Rechter op stoel politiek? Maak betere wetten, tipt adviesraad
De rechter moet niet op de stoel van de politiek gaan zitten, is een veelgehoorde klacht als er weer een infrastructuur- of huizenbouwproject vertraging oploopt door een rechtszaak. Maar dat valt best mee, concludeert een belangrijk adviesorgaan. De oplossing voor het probleem is simpel: betere wetten maken.
Burgers, bedrijven en milieuorganisaties stappen steeds vaker naar de rechter om te protesteren tegen ontoereikend stikstof- of klimaatbeleid of hun onwelgevallige bouwplannen. En dat is niet zonder gevolgen. Rechters geven de klagers vaak gelijk, wat geregeld leidt tot vastgelopen en vertraagde infrastructuur en huizenbouw.
Rechter op stoel politiek
Dat zorgt voor kritiek vanuit onder meer de VVD, PVV en BBB. Ook in delen van de samenleving heerst het beeld dat de overheid vleugellam is door rechterlijke uitspraken op het gebied van het omgevingsrecht.
De klimaatzaak van Urgenda is het belangrijkste voorbeeld. Ook in de stikstofcrisis ligt een rechterlijke uitspraak, inmiddels ruim 5 jaar geleden. En de ruzie tussen overheid, bewoners en de luchtvaart over het aantal vluchten op Schiphol wordt ook bij de rechter uitgevochten.
Zijn alle regels over de inrichting van de ruimte een obstakel geworden voor de overheid? Die vooral zou moeten zorgen dat burgers lekker kunnen leven en bedrijven geld kunnen verdienen. Is er inderdaad sprake van 'juridisering van de leefomgeving'? En levert dat problemen op? En zo ja: welke dan?
Onderzoek adviesraad
De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI) deed onderzoek om bovenstaande vragen te beantwoorden. De instantie adviseert de overheid op het gebied van ruimtelijke ordening. Het advies uit dit rapport is tamelijk overzichtelijk: zorg voor betere wetten, en kijk daarbij ook goed hoe die zich verhouden tot Europees recht.
Dat is vooral een oproep aan de politiek: de wetgevende (het parlement) en uitvoerende macht (de regering). Als de wetten die in Den Haag gemaakt worden 'aan de voorkant' goed doordacht zijn en ook binnen de bestaande (Europese) regels, is de kans groter dat een rechter er achteraf geen gaten in schiet.
Regels zijn regels
Er is namelijk helemaal niets mis mee om je aan de regels te houden, stelt de raad. En om er eerlijk over te zijn dat die regels niet alleen in Brussel worden gemaakt, maar ook in Nederland. Een andere tip aan de politiek: doe een stapje extra in plaats van voor een krappe voldoende te gaan bij het maken van wetten.
"Aan de ene kant met andere landen klimaatverandering willen tegengaan, zoals bij de ondertekening van het Klimaatakkoord van Parijs, maar aan de andere kant te weinig ondernemen om deze afspraken te kunnen nakomen, leidt ertoe dat mensen ongerust worden en naar de rechter stappen", legt Heleen Ekker, klimaatspecialist van RTL Nieuws, uit.
Verhoudingen uit balans
"Het is goed dat nu onafhankelijk bekeken is of rechters in Nederland soms te ver zijn gegaan", zegt Ekker. "En dat aanbevelingen worden gedaan hoe de discussie in Nederland een stap verder gebracht kan worden."
Volgens de raad is er op dit moment een 'disbalans' in de trias politica, de driehoek van wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. De laatste heeft momenteel de grootste rol bij het controleren of alles wel volgens de regels gaat.
"De rechter heeft te veel de rol gekregen van redder in laatste instantie", aldus de raad. Terwijl dit eigenlijk ook door de regering zelf gedaan zou moeten worden. Dat evenwicht moet hersteld worden, adviseert de instantie.
Meer aandacht voor juridische kant
De raad heeft hier heel concrete adviezen voor. Zoals extra aandacht op ministeries voor de juridische kant van de zaak bij het voorbereiden van wetten. Een andere optie is om de Raad van State, die wetsvoorstellen van advies voorziet, te versterken met een extra functionaris. Die zou dan moeten kijken of een wetsvoorstel wel binnen de lijntjes van de Grondwet, het Europees recht en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens valt.
Helemaal doof voor de kritiek op de vertragende werking van rechtszaken rond infra- en bouwprojecten is de raad overigens niet. Dit kan verholpen worden door het schrappen van de mogelijkheid om in hoger beroep te gaan bij de Raad van State. Of juist de mogelijkheid creëren om meteen naar de RvS te stappen. Het zou goed zijn om hier onderzoek naar te doen, aldus de RLI.
Er zullen namelijk steeds meer van rechtszaken komen, verwacht de RLI, vanwege de schaarse ruimte in het land waar vanuit allerlei hoeken om gestreden wordt.