Verslaafd aan pijnstillers: 'Pil na pil na pil. Pak ik ze niet, word ik ziek. Dit is geen leven'

Daphne* (48) verwacht ieder moment een telefoontje van de afkickkliniek. Ze hoopt er snel terecht te kunnen, want haar verslaving aan oxycodon heeft al veel te lang geduurd. Zelf lukt het haar niet om te stoppen met het gebruik van de krachtige pijnstiller, en zo verder leven is geen optie. Ze heeft dringend hulp nodig.

Het begon twee jaar geleden. Daphne had plotseling veel pijn aan een van haar voeten – een beklemde zenuw, zo bleek later. "Ik kon bijna niet meer lopen van de pijn", vertelt ze aan de telefoon. "Ik liep de helft van de tijd met krukken, het was geen doen." Ze kreeg van de huisarts oxycodon voorgeschreven om de pijn te verlichten, maar het hielp nauwelijks: de pijn bleef.

Daphne ging weer naar haar huisarts. Die zei dat ze gerust meer dan een pilletje per dag mocht gebruiken. Zes stuks op een dag kon helemaal geen kwaad, kreeg Daphne te horen. In eerste instantie kreeg ze 30 pillen per keer mee, voor vijf dagen, op herhaalrecept. Maar een andere huisarts schreef haar niet veel later 90 pillen per keer voor, zodat Daphne de nog steeds pijnlijke tocht naar de apotheek wat minder vaak hoefde af te leggen.

Heftige ontwenningsverschijnselen

Hoewel beide huisartsen er volgens Daphne niets over hadden gezegd, wist ze van begin af aan dat oxycodon verslavend was. Na een week of zes probeerde ze er daarom zelf mee te stoppen. Maar toen al kreeg ze heftige ontwenningsverschijnselen. "Ik werd er doodziek van, terwijl ik helemaal niet veel slikte. Het meeste wat ik ooit heb gebruikt, is acht kortwerkende pilletjes van 5 mg op een dag." (NB: De gebruikelijke aanvangsdosis voor volwassenen is volgens de bijsluiter 4 x 5mg, door een arts uit te breiden tot maximaal 6 x 5 mg, red.)

Het lukte haar uiteindelijk op eigen kracht cold turkey af te kicken, maar toen ze na tien maanden werd geopereerd aan haar voet, greep ze toch weer naar de oxycodon. Sindsdien is ze verslaafd. "Ik ben elke ochtend misselijk en ziek. Ik heb koude rillingen, voel me grieperig. Als de oxycodon is uitgewerkt, kan ik amper mijn bed uit komen. Ik ga pas leven als ik een pilletje op heb. Daar ben ik zó klaar mee."

'Ik lag thuis in mijn eigen braaksel'

Sinds september is ze onder behandeling van een verslavingsarts en neemt ze nog maar twee langwerkende pilletjes oxycodon van 5 mg per dag. Met veel moeite lukt het haar daarmee de dag door te komen. Aanvankelijk bleek de afbouw te snel te zijn gegaan, waardoor ze zeven dagen in de crisisopvang bij een verslavingszorginstelling belandde. Van de ontwenning moest ze zoveel overgeven dat ze de oxycodon die ze nog wel nam eruit spuugde, waardoor de ontwenningsverschijnselen nóg erger werden. "Ik kon niets meer, lag thuis in mijn eigen braaksel op bed. Thuis afbouwen ging gewoon niet, van 1 mg minder werd ik al zo ziek. Het was niet verantwoord."

Pijn heeft Daphne sinds de operatie aan haar voet niet meer. De enige reden dat ze nog oxycodon gebruikt, is om zich beter te voelen. Een vicieuze cirkel die ze maar niet kan doorbreken. "De misselijkheid ebt weg als ik een pilletje neem. Het heeft bij mij nooit echt geholpen tegen de pijn, al werd het er wel draaglijker van. Ik voel me beter na een pil, een beetje high, maar het is allemaal kunstmatig. Ik ben helemaal afhankelijk van die pilletjes. Mijn hele leven staat in het teken daarvan: pilletje pilletje pilletje. Als ik ze niet pak, word ik ziek. Dit is geen leven."

Daphne hoopt dat ze na vier weken verblijf in een afkickkliniek eindelijk echt van de oxycodon af zal zijn. Opiaten als oxycodon worden veel te makkelijk voorgeschreven, vindt ze. "Het is bizar hoe weinig mijn huisartsen erover wisten en me toch zo makkelijk een herhaalrecept meegaven. Dit mag niemand meer overkomen."

'De nieuwe heroïne'

Tweeënhalf jaar geleden publiceerde onze onderzoeksredactie voor het eerst over de zorgwekkende stijging van het aantal problematische gebruikers van oxycodon. Hoewel het gebruik van opiaten in Nederland de laatste paar jaar afneemt, verstrekten apotheken vorig jaar nog steeds aan 1 miljoen mensen pijnstillers die onder die noemer vallen. Van hen ontvingen ruim 560 duizend een sterkwerkende variant, zoals morfine, oxycodon, fentanyl en buprenorfine, blijkt uit cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen. Oxycodon – ook wel 'de nieuwe heroïne' genoemd – werd het meest gebruikt, door 410 duizend Nederlanders.

Dat is nog veel te veel, vindt hoogleraar anesthesiologie Albert Dahan van het LUMC, die onderzoek doet naar de problematiek van opiaten als oxycodon. Hij is geen tegenstander van opiaten, maar pleit vooral voor verstandiger gebruik ervan. "Voor sommige mensen werken die opiaten goed. Maar ze worden te makkelijk voorgeschreven, terwijl er veel nadelen aan kleven. De bijwerkingen kunnen ernstig zijn, zo’n 10 tot 20 procent van de gebruikers raakt eraan verslaafd en een recente studie van onszelf laat ook zien dat opiaatgebruik leidt tot een duidelijke toename van ic-opnames."

Naarstig op zoek naar alternatieven

Zo’n tien jaar geleden schreven artsen veelvuldig zogeheten NSAID’s voor, ontstekingsremmers zoals diclofenac, naproxen en ibuprofen. Maar toen na verloop van tijd duidelijk werd dat die met name bij ouderen nierproblemen konden veroorzaken en bij jongeren soms tot hartproblemen leidden, maakten de NSAID’s steeds vaker plaats voor opiaten.

Nu we weten dat die opiaten sterk verslavend zijn, zoekt Dahan met zijn onderzoeksgroep naarstig naar alternatieven. 'We hebben op dit moment twee experimentele opiaten op het oog met minder bijwerkingen, die in de toekomst wellicht op de markt komen. Maar zover is het nog niet. We werken er hard aan."

Tot er alternatieven zijn, zou Dahan graag betere richtlijnen zien voor het voorschrijven van (sterke) opiaten. "1 miljoen gebruikers vind ik een probleem. Dat is niet nodig. Ik hoor van patiënten dat veel huisartsen er te weinig van weten, daarom willen we toe naar betere richtlijnen."

"Ik denk dat we grote stappen kunnen zetten als artsen het minder voorschrijven, verstandiger voorschrijven door goed de voor- en nadelen met de patiënt te bespreken, en voor een kortere periode, hooguit enkele weken. Herhaalrecepten zijn me een doorn in het oog, die moeten we sowieso afschaffen bij dit soort opiaten."

Voorschrijfepidemie in de VS

Bang dat opiatenverslaving in Nederland net zo’n immens probleem zal worden als in de Verenigde Staten, waar het dit jaar meer dan 100 duizend doden veroorzaakte, is Dahan niet. "Aanvankelijk was het in Amerika een voorschrijfepidemie. Toen artsen stopten opiaten voor te schrijven, gingen mensen de straat op om er op een andere manier aan te komen. Dat zie ik in Nederland niet snel gebeuren."

 *De echte naam van 'Daphne' is bekend bij de redactie.