Wat is de relatie tussen luchtvervuiling en corona?

Het is al veel mensen opgevallen. Als je goed kijkt naar de kaart met daarop het aantal ziekenhuisopnames, springen er een paar gemeentes uit. Hoe kan het dat corona in sommige regio's harder toeslaat dan in andere delen van Nederland?

Het aandeel ziekenhuisopnames in Amsterdam is bijvoorbeeld relatief hoger dan in omliggende gemeentes. Maar corona lijkt ook flink te hebben toegeslagen in een aantal gemeentes in Oost-Brabant en Noord-Limburg.

Is daar een verklaring voor? Velen zien een verband met luchtvervuiling. Daar waar de luchtkwaliteit slecht is, lijken meer mensen erg ziek te worden door het coronavirus. 

Veel varkens- en geitenboeren

Sommigen gaan nog een stap verder. Zij wijzen specifiek naar luchtvervuiling veroorzaakt door de intensieve veehouderij. Juist in plaatsen waar veel varkens- en geitenboeren zijn, slaat corona hard toe. Maar is die vergelijking terecht, of is dat toeval? Laten we daar eerst eens dieper op ingaan.

Kijk allereerst even naar onderstaande kaart. Het lijkt er inderdaad op dat in plaatsen waar veel veehouderijen zitten, er ook meer mensen moeten worden opgenomen in ziekenhuizen.

Er is dus een verband. Dat hoeft niet te betekenen dat de luchtvervuiling in deze plaatsen er ook echt mee te maken heeft.

Gaat het om een schijnverband?

Het zou kunnen gaan om een schijnverband, een cofounder in de wetenschap genoemd, vertelt hoogleraar preventieve geneeskunde Onno van Schayk. "Zo van: ik rook sigaren, daar krijg ik gele vingers van, dus van gele vingers krijg je longkanker. Het feit dat er een statistisch aangetoond verband is, wil nog niet zeggen dat er een oorzakelijk verband is, dat de ene factor veroorzaakt wordt door de andere."

Stel nou dat rond veehouderijen veel mensen met een slechte gezondheid wonen of dat hier veel meer ouderen leven, dan zou sprake kunnen zijn van zo'n schijnverband: deze omwonenden worden dan niet per se ziek door de vuile lucht, maar doordat ze al een slechtere gezondheid hebben.

Toch wijst steeds meer erop dat luchtvervuiling een rol speelt. "In zijn algemeenheid kun je zeggen: het verband is op meerdere plaatsen in de wereld onafhankelijk van elkaar vastgesteld. In Italië, de VS en in Nederland. Daardoor wordt het waarschijnlijker dat het iets met elkaar te maken heeft."

In een volgens de hoogleraar 'indrukwekkende publicatie' van de Wereldbank, die vooral over Nederland gaat, hebben ze 'behoorlijk duidelijk' weten te corrigeren voor die schijnfactoren.

Zo is er gekeken naar de dichtheid en de gezondheid van de bevolking. Want als er meer mensen op een bepaalde plek wonen, dan hebben die eerder contact met elkaar. Dan zou dat de verklaring kunnen zijn. "In Italië en in Nederland was dat niet het geval. Waar de bevolkingsdichtheid het hoogste is, zijn nu niet per definitie de meeste besmettingen en ziekenhuisopnames vastgesteld. Dus dan lijken er ook andere zaken te spelen."

Carnaval

Kan het carnaval zijn? In het westen van Noord-Brabant was dat een waarschijnlijke verklaring bij de start van de epidemie, vertelt de hoogleraar. "Mensen die het virus in Italië opliepen, hebben tijdens carnaval veel mensen kunnen besmetten. Maar naarmate de tijd verstreek, zie je dat vooral besmettingen aan de oostkant van Noord-Brabant zijn toegenomen, veel minder dan in de Randstad." Bovendien: in andere Brabantse steden is net zo hard gecarnavald en daar zijn minder besmettingen.

Carnaval en bevolkingsdichtheid lijken dus niet de enige verklaringen.

"Zijn er mechanismen die het verband kunnen verklaren?" vraagt Van Schaijk zich hardop af. Met andere woorden: stel dat het inderdaad met luchtvervuiling te maken heeft, is dat dan logisch?

Virus en fijnstof

Het antwoord geeft de hoogleraar zelf: "De Italianen hebben uitgezocht dat het virus ook op fijnstof in de lucht zit. Ze hebben dus onderzocht of de virusdeeltjes hechten aan fijnstofdeeltjes, en dat blijkt het geval te zijn. Virussen worden dus waarschijnlijk aangetroffen op fijnstof. De vraag is alleen of het ook bijdraagt aan de verspreiding van de infectie, want het kan best zo zijn dat die die virusdeeltjes op fijnstof helemaal niet meer levensvatbaar zijn. Dat hebben ze nog niet kunnen vaststellen."

Q-koorts

Dat de beschuldigende vinger nu opeens naar de veehouderijen gaat, is niet zo gek. Noordoost-Brabant, waar het coronavirus het hardste toe heeft geslagen, is ook de regio waar iets meer dan tien jaar geleden de Q-koorts uitbrak. Een verband met deze ziekte en de geitenhouderijen in dit gebied is aangetoond: mensen krijgen Q-koorts door het inademen van lucht bij geitenhouderijen waar de bacterie inzit. 

Of de luchtkwaliteit rond veehouderijen inderdaad invloed heeft op de impact van het coronavirus, wordt ook onderzocht door het RIVM. "In hoeverre er een causaal verband is, is momenteel niet bekend", schreef minister Schouten onlangs aan de Kamer. "Ik heb het RIVM gevraagd de onderzoeksmogelijkheden te verkennen naar de relatie luchtkwaliteit, veehouderij en Covid-19."

'Plausibel verklaringsmodel'

Een andere verklaring: bij veel mensen die leven in de gebieden waar de lucht is vervuild, zijn de longen al aangetast, bijvoorbeeld doordat er meer ontstekingen zijn. 

"Het meest waarschijnlijke is: we weten dat het virus zich hecht aan ACE-2-receptoren. Dat zijn eiwitten die onder andere in de longen zitten. Het virus gebruikt deze eiwitten als aangrijpingspunten. Deze ACE-2-receptoren nemen mogelijk toe bij blootstelling aan vervuilde lucht. Mensen die roken hebben ook meer van deze receptoren."

De wetenschapper noemt dit een 'plausibel verklaringsmodel'. "Naarmate op meer plaatsen in de wereld de genoemde associaties aangetroffen worden en er logische verklaringen zijn, wordt het waarschijnlijker dat er een oorzakelijk verband is", zegt hij.

Maar er moet eerst nog veel meer onderzoek gedaan worden: nog lang niet alles is verklaard. "We zien dat op plekken waar veel ammoniak en fijnstof in de lucht zitten, er soms ook minder besmettingen zijn. Voordat we kunnen zeggen dat de intensieve veehouderij in het oosten van Noord-Brabant en Noord-Limburg een oorzaak is van Covid-9-besmettingen, zullen we echt nog veel meer onderzoek moeten doen.